Mamy przyjemność przedstawić esej o filozofii Nikołaja Bierdiajewa. Odpowiada za niego Mateusz Żbikowski – to debiut na naszych łamach. Zachęcamy!
Kategoria: Opracowanie
Serdecznie zachęcamy do przeczytania eseju o ciele i egzystencji w twórczości Maurice’a Marleau-Ponty’ego, słynnego francuskiego fenomenologa. Tekst napisała Wer Ziemian. Powstał dzięki współpracy Instytutu Filozofii Uniwersytetu Gdańskiego oraz Fundacji Humanity Plus Philosophy.
Celem tego eseju jest omówienie dwóch nowożytnych projektów filozofii transcendentalnej. W pierwszej części tekstu przybliżę podstawowe rozstrzygnięcia myśli Edmunda Husserla. Następnie zarysuję krytyczną filozofię transcendentalną Immanuela Kanta, akcentując to, co odróżnia ją od późniejszego przedsięwzięcia Husserla. W trzeciej części tekstu przedstawię krótkie zestawienie podobieństw i różnic tych dwóch propozycji filozoficznych.
Wydaje się, że wielkie problemy filozoficzne inicjowane były w opasłych tomach wielkich dzieł filozoficznych. Do wielkich problemów z zakresu epistemologii zaliczają się takie zagadnienia, jak sądy syntetyczne a priori i filozofia transcendentalna, zapoczątkowane przez Krytykę czystego rozumu Immanuela Kanta. Wielki problem indukcji zapoczątkował David Hume w Traktacie o naturze ludzkiej. Natomiast wielki problem uposażenia poznawczego człowieka zapoczątkowały Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego Johna Locke’a. Wszystkie te dzieła są potężnymi tomiszczami, mającymi setki stron. Jeden z większych, jeżeli nie największy problem współczesnej epistemologii dotyczy tego, czym jest wiedza. Został zapoczątkowany przez niepozorny, bo zaledwie dwustronicowy artykuł Czy uprawomocnione prawdziwe przekonanie jest wiedzą? Edmunda Gettiera.
W niniejszej pracy przejrzę i krótko scharakteryzuję wybrane współczesne teorie świadomości czerpiące z neurobiologii i innych nauk kognitywnych, a następnie skupię się na tej zaproponowanej przez Daniela Dennetta. W mojej pracy pojawią się pomysły Bernarda Baarsa, Davida Rosenthala, Andy’ego Clarka, José’a Luisa Bermúdeza, Axela Cleeremansa, Gulio Tononi’ego, Victora Lamme’go, Raya Jackendoffa, Thomasa Metzingera oraz Davida Chalmersa.
W tym eseju chciałbym krótko przedstawić i omówić strukturalizm. Piszę o wczesnym programie badań strukturalnych jako proponowanej metodologii dla nauk humanistycznych. Jeśli można rozumieć filozofię jako namysł meta-przedmiotowy nad różnymi dziedzinami, w tym nauką, to namysł nad metodologią humanistyki należy do obszaru filozofii. Claude Lévi-Strauss, czyli autor, którego poglądom przyjrzę się bliżej, przeszedł zresztą ścieżkę formalnego wykształcenia filozoficznego, choć zasłynął jako antropolog i znawca mitów. Jego podejście strukturalne miało jednak dalsze echa filozoficzne, wpłynęło na myślicieli (post)strukturalnych, takich jak Michel Foucault, Gilles Deleuze czy Jacques Derrida. Zdecydowałem się akurat na ten temat, bo interesuję się tym nurtem filozoficznym i samą metodą badań strukturalnych.
Gdy zastanawiamy się nad filozofią prawdziwie polską, tj. taką, która jest oryginalna i która nie jest tylko i wyłącznie rozwinięciem zagranicznej filozofii, jako pierwsza myśl narzuca się pewnie Szkoła Lwowsko-Warszawska, mesjanizm lub dokonania Romana Ingardena. XIX wiek, dość późno na oryginalną filozofię, jak na naród, który swoje korzenie ma jeszcze w X wieku, a jego pierwszy uniwersytet powstał już w XIV wieku. Ci, którzy mieli kurs historii filozofii polskiej, pewnie domyślają się, do czego zmierzam – do twórczości jednego z pierwszych rektorów Uniwersytetu Krakowskiego, znanego obecnie jako Uniwersytet Jagielloński, a mianowicie Stanisława ze Skarbimierza, pierwszego rektora, oraz Pawła Włodkowica, rektora, który reprezentował stronę polską na soborze w Konstancji. Dokładniej rzecz biorąc, mowa będzie o tzw. Polskiej Szkole Prawa Międzynarodowego, czyli historycznym nurcie i związanym z nim zbiorze tez, które wyłoniły się w związku ze sporem Królestwa Polskiego z Zakonem Krzyżackim.
Trudno uznać Józefa Piłsudskiego za filozofa lub ściśle powiązać go z jakimś nurtem filozoficznym. Należałoby raczej pisać o luźnych związkach postawy Piłsudskiego z wybranymi typami myślenia. Pewne prądy filozoficzne Piłsudski próbował sobie przyswoić, a z pewnymi łączyła go nie w pełni uświadomiona bliskość. Bohdan Urbankowski podjął się próby rekonstrukcji jego filozoficznej postawy, od czasów, gdy ten posługiwał się pseudonimami „Ziuk” czy „Towarzysz Wiktor”, aż do zamachu majowego. W książce Filozofia czynu. Światopogląd Józefa Piłsudskiego, Urbankowski podjął się mrówczej pracy, dokonując bardzo szczegółowej analizy twórczości Piłsudskiego. W ostateczności napisał achronologiczną para-biografię, ciekawą raczej dla wąskiego grona zainteresowanych. Próba ta jednak zasługuje na uznanie. Opierając się na tej pozycji, nakreślę w skrócie najważniejsze elementy światopoglądu twórcy Legionów Polskich.
O Szkole Lwowsko-Warszawskiej mówi się różnie. Niektórzy twierdzą, że mówi się za dużo, niektórzy twierdzą, że mówi się za mało, niemniej, niezależnie od tego, ile się o SLW mówi, mam wrażenie, że i tak za dużo się mówi, a za mało z nią robi. Jestem zdania, że wiele dokonań wychowanków Kazimierza Twardowskiego jest wartościowych, niezależnie od tego, kiedy i gdzie powstały, i być może dlatego, że są polskie, Polacy niezbyt chętnie do nich sięgają. Chlubnym wyjątkiem (choć nie jedynym, rzecz jasna) jest nasz gdański profesor, Rafał Urbaniak, który zarówno swoją pracę magisterską, jak i doktorską, poświęcił systemom Stanisława Leśniewskiego.
Mamy rok 2020, początek listopada, rozpoczynamy kolejną przygodę z filozofią polską na „Radykalnym słoniu”. Wydarzenia polityczne i społeczne rozgrywają się w szybkim tempie, może rozmowa o fenomenologii będzie okazją do chwili wytchnienia od rozpalonych emocji politycznych. Zachęcamy do podjęcia epoché, wstrzymania się od sądu, wzięcia w nawias przekonań i założeń. Przynajmniej na paręnaście minut.